ЩИ, Л Ү МЯН ДЭ МИФАН – Җ ЫСЫ В Ә МУДИ ЧЫД И
Хуэйзўди кулюр фәсы: «Чыболи, хәболи, чүнхан, фухан йиёнли».
Шыди, дансы жын чыболи зэмусы хан ба вуку чыди, та кәҗя ба зыҗи суандисы җонгуйди, бу суан тасы ючянханма хансы чүнхан.
Да гўдэди сыхур жынму зу ба чыхә ги гончён гиди җун-ё йисы җыдони. Дунфонди юминди куәщүәжын Абу Али Ибн Сина (Авицена) ба чыди суандисы гончёнди, җиншынди дэ ги лилёнди гынбын. Ё фәни, чыхә лян гончён ю җи лянщини. Ги замуди кэлон литу лян чыди җинчиди сынхуәсў ги шынти ги гончёндини, чищин хуэйҗәсы бучўтун, гощин хуэйҗәсы пәфан.
Ё фәни, хуэйзўди чўфонсы заёнди дэ фуҗүди. Тади йигә җун-ё тәбэсы зў чыдиди сыхур ги чыди литу тян гәён щёнлёдини. Таму ги чыди гиди щёнди дэ цуан видо. Тёхуә е җанди да вифын, тамуди җунҗянни ба цу сыйүнди дуә.
Җочў зыҗиди зыдин, ба чыди нын фынчын сўчонди, җеҗыди хуэйҗәсы куйчынди. Сўчон чыдисы заёнди тон, щи мифан, цэ, лүмян, лёнмян, банфан, тонҗянмян, тонлүмян, ганфан лян готу тёди цохади цэ з. д.
Щи лян сыпан – җысы җеҗыди чыди, ба таму гуә дащихуанди банфашон зўдини.
Гуә нетеди сыхур яндин ло ющёндини, зў мифандини, вәрцэдини.
Хан 18 быйняншон Фагуйди юҗуанжын, дилищүә шехуэйди йүан Лаббе фәли: «Би хуэйзўжынму зўхади щён чыди зэ мәю …». Җысы шыди. Җыхур чин ниму ба хуэйзўди чыди канйихар!
Ю ХОЧЎДИ Җ ЎЙ И
Чы, гуон бә понли, нэхур ни чынха ю гончёндини.
Лян кўди кан биндини, лян тянди хэдини.
Цун ба чигә бин канходини, кәсы суан ба йиче бин җыдини.
Дуәйи чы – җы бусы хо бинщин.
Мәмә лян фи – җысы ги гончёнди чыхә.
Зыҗиди мәмә бабазы би понжынди хуа мәмә тянщер.
Чыди сыхур вә е бу фә хуа, е бу тин хуа.
Ба җыгә цэлё вәму да Зина Юсуровади щин фончўлэди «Хуэйзў чўфон литуди рецепт» йи бын фу литу нахади. Вн йинчўлэди җыгә хоканди, чыхә дуәди зэмусы тэ «щёнди» фу, вәму ги зуәзоҗя чынщин дощедини. Җыгә фусы на вурус йүян щехади. Вуҗин вәму вонщёнди ба та фанчын хуэйзў йүянни. Чин ниму даҗя лян җыгә фу литуди чыхә жыншыйихар. Фанйижынсы Фатима Машинхаева.
ФЫНТОН БЯНШЫ
Сыйүнди цанпин:
Ги фыншон ё җымуҗяди цэлёни:
Йибый вушыгә грамм бормыйди
хуэйҗәсы ёнйүди ган фынмязыни
Йигә литр фи
Йи фәфәзы ян
Ги тоншон:
Йибый грамм ванжу
Йи гәдазы цун
Вушыгә грамм чин-ю
Лёнгә сызы хуэйҗәсы йи фәзы томат
Эрбый грамм янхади хуэйҗәсы щинщүан быйцэ
Йи фәфәзы хун ламянзы
хуэйҗәсы лёнгә сэганди лаҗүәзы
Тёхуә, лю цэфу, ян.
Ба жу лян цун че мәмәрди, ба лазы дуәйиха. Ги жә хунди гуә литу ба ю доги. Җисы ю лянхо, ги гуә литу ба жу доги, җё та цо 2-3 фынҗун. Фичизы ганлиди йиху ба цун дэ быйцэ гәги цойихар. Йиху ги сызы дэ лаҗүәзышон ба тёхуә саги зэ җё цо җигә фынҗун. Линйир ги гуә литу до йигә литр фи, җё та гун 10 -20 фынҗун. Зу җымуҗя тон е бянйили.
Замуҗя ба җыгә чыди ё дуанни?
Ги ван литу гә җи куэкуэзы фын, җигә бяншы, ги готу ба гун тон доги. Лян җыгә чыди йитун хан дуан заён цэ дэ лю цэфудини, зущён захади чинцэ, җюцэ зэмусы хан гәдисы янсуй.
Ё фәни, ба җымуҗяди чыди җуәҗун ги кижынму дуандини, гуә җечиди сыхур зўдини.
ХУА ЦЭДЕЗЫ
Сыйүнди цанпин:
Йигә хуонлуәбу
Йигә лю луәбу
Ву-люгә янхади суан банбанзы
Йи базы янхади җюцэ
Лён-сангә янхади хун лазы
Йи-лён фәфәзы чин-ю
Бан фәфәзы хун ламянзы хуэйҗәсы
Йигә сэхади лаҗүәзы
Ба хуонлуәбу лян лю луәбу щиҗин, ба пипизы щүәдё чечын щи тётёзы. Йиху йи базы лян йи базы дуймян бэдо дезы литу.
Ба янхади суан чечын бә пянпянзы гәдо хуонлуәбуди дэ лю луәбуди җунҗянни, ба сунзы чесуй бэдо суанди дуймян. Ба хан лазы чесуйлиди йиху гәдо суан гынчян, ба хан җюцэ дуйчў лазы. Ги җыгә хуа цэдезыди донҗунни гә йигә сэхади лаҗүәр хуэйҗәсы хун ламянзы. Линйир ба чин-ю лян хо пәдо цэшон. Вәё җё цанпин ю фичизы, ги та готу ё са йидяндяр фини.
Ё фәни, зэ дуйхади хуа цэдезы литу янсый пый янсыйдини. Ба җымуҗяди хуа цэдезы ги мый йигә чыдиди ёнзышон нын дуанги.
ШОЧЕЗЫ
Сыйүнди цанпин:
Йигә кило щинщүанди чезы
Ву-люгә лю-хунди лаҗүәзы
Эрбый вушыгә грамм ёнжу
Йи гәдазы суан
Йи фәфәзы хун ламянзы
Сан-сыгә сызы
Эрбый грамм чин-ю
Бан җунзы цу
Ян
Ба чезыди пизы щүәдё, чечын 4-5 куэкуэзы. Ба чин ю додё шын нозы литу, җё ю жә хо. Ба чезы фондо нозы литу зачын җинхуон янсыйди, ба бянйиди зафуди чезы гәдо ванзан литу.
Ба жу чечын бә пянпянзы, ба цун чечын бәбәрди, ба лазы чечын да пянпянзы, ба сызы чесуй. Ба чин-ю лян холиди йиху ба жу додё гуәни җё цодо. Йиху ба цун тянги хохор цойиха, гуә лёнгә фынҗун ба лазы тянги. Щүәбый цойихар зу ба сызы гәги. Ба ян шонходи йиху ба йиче цанпин ё цо 7-8 фынҗунни. Зу ги җыгә цохади цэфу литу ба чезы тянги, вәё җё видо цуан, ба таму йидарни хан ё цо 5-7 фынҗунни. Ба бянйиди чыди ёдо шын дезы литу – щянчян ба чезы, йиху ги чезы готу ба данлинди цэ лян тонтонзы. Ба суан дуә суй, лян хун ламянзы хуәдо йидарни, ги готу ба шо ю пәги. Ги пәхади суан лян лазы литу җочў ви ба цу тянги.Чыди зычян ги чезы готу ба суанди тон доги. Ё фәни, лян җыгә чыди йикуәр ба тян мыйтон хуэйҗәсы ганфан дуандини.
ФЫНХАДИ ҖИЖУ
Сыйүнди цанпин:
Ги җыгә чыдишон җуәҗун надисы йисуйди нянчин җивазы. Ба җивазы зэ хуәшон хохор лёйиха, щиҗин, фынчын 8-10 куэзы.
Лён-сан гўдўзы цун
3-4 фуходи сызы
Лён-сангә хун лаҗүәзы
Йи фәфәзы тёхуә
Йибый грамм чин-ю
Лён-сангә лю ёнзыди цун
Ян
Ги мяншон:
Бангәзы кило годынди мян
Йигә фәфәзы ян
Фи
Ба мян хуәчын ниннирди. Жучын гәда, лян данданзы шанчў җё щинйихар.
Ги гуә литу ба чин-ю доги, җё та лянхо, ба җижу куэзы да лёнхани цочын хуонхуорди, ба чехади цун тянги җё цойихар. Йиху ба чемәди сызы, ян, лазы, тёхуә додё гуәни, цо йиҗынзы ба фи тянги. Җё фи яндин ба жу ё шанчўни. Зу җымуҗя вон фуни җё гунчи.
Җижу гунди нэгә сыхур ба мян ганчын бәбәрди, ба та чечын лян манчёзы йиён, зэ кэфи литу гун 1-2 фынҗун, Йиху лян золү дачўлэ додё шын пынпынзы литу. Ба җижуди тон җёйүн додё фан литу, ги готу ба җижу куэкуэзы гәги дуандо җуәзышон. Мый йигә жын ги зыҗиди дедезы литу ба фан ёшон чыдини. Ги җыгә чыдишон яндин ё гә чехади сынцэни.
СУНЗЫ ЦЭ
Сыйүнди цанпин:
Йигә хўлун сунзы
Лён-сангә суан банбанзы
Йигә щинщүанди хун лазы
Йигә щинщүанди лю лазы
Лён фәфәзы чин-ю
Бан фәфәзы ла мянзы
Ян
Лён-сангә фәфәзы цў
Йи-лёнгә цун
Җи җыҗыр янсуй
Ба сунзышонди ху пизы бәдё (ба та да гынзышон вон готу ё бәни), щиҗин, чечын щещезыди бә пянпяр. Ба пянпяр луәдо йидарни чечын щи тётёзы, ба ян тянги, лян дуйдур йиён, гәдо дезышон. Ба бәдёди суан дуәчын мәмәрди гәдо сунзышон, ги та готу ба че суйди цун дэ лазы бэшон. Йиху манмар ба цэ литуди фичизы додё. Ба лян ходи жә чин-ю җуанди додё цэшон. Ё фәни, ги суаншон дуәйү ба ю ё пэшонни. Ги җуәзышон дуанди сыхур ги цэшон до йидяр цў, йиху ба цанпин ё хуәдо йидарнини. Җыгә цэ тэ щёнли!
ХУН ФЫН ЁНЖУ ДЭ ЁНЙҮ
Сыйүнди цанпин:
Ю гўдўзыди ёнжу – лёнгә гунҗин
Гәдазы цун – йигә гунҗин
Сы-вугә фуходи сызы
Лён-сангә лаҗүәзы
Нун ёнйү – йигә гунҗин
Йи фәфәзы хун ламянзы
Йи фәфәзы тёхуә
Йибый грамм чин-ю
Эрбый грамм фи
Ян.
Ба ёнжу чечын да куэзы, зулян шуҗон йиён; лян тёхуә, ян дэ ламянзы баншон, йиху җё та ян 40 фынҗун. Ба хўлун цун чечын лён бонгәр, ба мый йи бонгә чечын сысызы гәдо гуә дизыни, ги готу ба жу, лаҗүәзы, сызы гәшон, жуди туанйүар ба ёнйү бэшон. Ба фи долиди йиху ба гуәгэ ё гуаннянни. Зу җымуҗя җё жу лян данлин цэфу зэ щё хуәшон манмар жын 2,5 – 3 сышын. Ба фу чыди ёдо да тян ёнпаншон, вәё җё та хокан, ги готу сащер щещер чехади лю цун- ёнзы. Чўгуә җыгә, лян щинщүан сызы дэ хуонгуа хан ё чещер сын цэни. Ба мәмә е ё гәдо җуәзышонни. Зу җымуҗя чечў цэфу, фынхади ёнжу чынха фихахардини, тади мянзы хуонхуәрди, видо е щён.
