Вә җундини ба гощин …

Мый йигә сыҗя, щеҗя лян гуәҗяди
Шехуэйди сынхуә ё зў җи лянщини.
Замуҗя шехуэй җўдини, зу нэмуҗя та е ё җўни,
були та ба шыҗи чинкуонди лянщи дюдёни.

Ясыр Шывазы.

 


 

Ба җыгә сывын, данпа, мый йигә щүәсын быйхуэйдини. Җыгә сывын чынха сыҗяди сынхуә лўфуди эпиграфли, йинцысы йида шонянди сыхур до чүли шы, та ба зыҗиди сынхуә, зуәзо җүги минжынли.

Ясыр Шывазысы Хырхызстанди дин юминди сыҗя. Ба та гуон бусы хуэйзўжынму, данлин минжын ду җыдони. Вуҗин та чүли шыли еба, кәсы тади җүнмый щинщён, йисы шынди сывын шындо мый йигә жынди щиннили. Хуәди сыхур та фанчон зэ жынмуди җунҗяннини, ба та лян даҗўн либукэ. Та зэ мый йигә шехуэйди дэ Хырхыз гуәҗяди банфашон цанли җяли, ги фаҗон хуэйзў вынмин, вынщүә, минжынди лянхә вули да гўзыли.

Ясыр Шывазысы зэ Хырхызстанди Москва районшонди Александровка щёнҗуонни 1906 нянди вуйүә 18 сын-ёнхади. Сыҗяди вавади дэ шонянди сыхур зэ бындиди щёнҗуонни гуәли, зэ натар, чўгуә хуэйзўжынму хан данлинди минзў җўли. Лян таму даҗерди сыхур, Ясыр Джумазович ба тамуди хуа щүәшонли. Чынха сыҗяди йиху та гуон бусы на хуэйзў йүян, хан на вурус дэ хырхыз йүян щели сывынли.

1924 няншон та вудо Ташкент чынниди Татар җёйү щүәйүаннили. Зэ җыгә дащүәни та нянли фули, дыйли җышыли. Зу зэ җытар та туфын-тузы лян татар, вурус дэ данлин минжынди сывын жыншыли. Гәҗя манмар е щетуә сывынли. Ба ту җигә сывын нянчин сыҗя тадо лян ляншуму йитун зуәзохади “Дащүәсын” бошонли.

1930 няншон ба дащүә на хо җягуан нянван, җуанхуэйҗя, до нэхурди Фрунзе чынни, та донли щүәҗон дэ җё хуэйзў йүян дэ вынщүәди җёйүанли. Зу җыгә сыхур Ясыр Шывазы лян җигә тади пын-ю на латин зы зуәзоли хуэйзў вынзыли.

Ба зыҗиди ту йи бын сывын фу “Лёнминщин” Я. Шывазы 1931 няншон йинчўлэли. Гуәли йи нян, 1932 няншон сыжынди “Гәминди лон” фу доли нянҗямуди шунили.

1934 няншон Ясыр Джумазович хуэйзў щеҗямуди җунҗянни чынха ту йигә СССРди щеҗяму Лянмынди йүанли. 1937 няншон та кәҗя зэ Москва чынни ба сыжын «Тёҗянхади сывын” фу на хырхыз йүян тачўлэли.

Вида Зўгуй җонди сыхур Я. Шывазы зэ җонкузышон донли бинли, чынха тунщинжын, ги нэтарди җүнвуди бошон щели цэлёли. Ба Дыйшын жызы та зэ Берлин җейинли. 1944 няншон тади “Чолпон” сывын фу на хырхыз йүян тачўлэли.

Да биншон хуэйлэ, нянчинди чищинжын щянчян зэ Хырхызстанди  Лянмын щеҗяму литу гунзуәли хын җи нян. Йиху лян хуэйзўди щеҗяму дэ данлинди чищинжынму шелүди на хуэйзў йүян фон  “Шыйүәди чи” бони. Ган лин ёнлян  Ясыр Джумазович зу донли боди бянҗили. Чўгуә бянҗиди хуә, та бутынди щели сывынли. Йида нэхур йичыр до чүшы сыжын щеди йинчўлэли на хуэйзў, вурус дэ хырхыз йүян щехади 40 бын фу. Җымуҗяди фу, зущён “Вәди щин фонзы”, “Җунгуәди хуаёнзы”, “Вә җундини ба гощин”  зэ нянҗямуди җунҗянни чынха юминди дэ щинэдили. Щүанҗин ба сыжынди зуәпин фандо хын җигә йүяншондини: ханйүшон,файүшон з.д.

Ви фихади гункў Ясыр Джумазович Шывазы дыйли бушоди шонхо: җы есы юминди минтон, орден, медаль, Минйү грамота.

Щянзэ ги Александровка щёнҗуонниди ту йигә щүәтон ба тади минзы нангили, зу зэ җытар ги та зуәзоли йигә җинянщён дэ бәвугуан. Ба йидо хонзы е  җёчын тади минзыли.

Йида Ясыр Шывазы чүли шы, гуәли кәҗя йибый дуә нян. Суйжан та лян заму мә зэ йидарни еба, кәсы тади җүнмый щинщён, щёмущищирди муёнзы, тади йисы шынди зуәпин фанчон зэ хуэйзўжынмуди щиннини.

Щеҗя Эрли Эрбудў фәгуә: “Жын хуәди сыхур ё ган хони, чүли шыди йиху җё жын фә - җысы та щюхади лў, дахади чё, зэхади фу”. Шыди, Ясыр Шывазы хуәди сыхур ба ги жын нансуанхади йиче жынву ванчынли: ба чё е дали, ба фу е зэли, ба лў е щюли, ба гощин е җунли зэмусы хан ба дин дади лищин ги хубый люхали – тади җүнмыйди, бу мэди зуәпин.

 

  Фатима Машынхаева.

Тэён

Тэён ги вә щёдини,
Зущён гўнён.
Зущён фәди: - Җин ни лан
Вәди шын гуон!

Йигыр, йигыр вә чули
Ба тади гуон.
Вон буларни вә җуонли,
Лян щян йиён.

Җин щян булар вә тишон,
Чин фи йибан.
Вон хуайүанни вә сали,
Җё хуар кэ фан.

Хуадян:

Шыҗи чинкуон – действительность;
Лёнминщин – звезда;
Щинщён – образ;
Лянмын – союз;
Җүнву – военный;
Бәвугуан - музей.